Elektron ədəbiyyat və sənət portalı

Onelio Kardosonun hekayəsi

Bölmə: Adsız 01.09.2018

 

Bizim Onelio

Sergey Zalıgin Çexov haqqında essesində yazırdı: «Artıq çox mətləblərin deyildiyi yerdə fikir yarımçıq da kəsilə bilər. Bu zaman yarımçıqlıq hardasa həmin o çoxluğa əlavə təsir gücü verir, hətta məzmun daha geniş forma alır». Kuba yazıçısı Onelio Xorxe Kardosonun (1914 –1986) sözə münasibətdə bu xəstəhal həssaslığı, bəlkə, özünün də çox sevdiyi rus yazıçısının ona təsirindən qaynaqlanır.
O, heç vaxt uzun hekayə yazmayıb. Bir dəfə özünü roman janrında sınamaq istəsə də yeddi hissə yazdıqdan sonra yandırıb. Əslində, hekayələrində də hadisələrin geniş təsviri yoxdu. Görünür, yazıçı buraxılmış, sonacan deyilməmiş fikirləri doldurmağı, mənalandırmağı oxucunun öz öhdəsinə buraxır. Təbii ki, bu da onun oxucusuna olan inamından irəli gəlir.
Yazıçının ətrafında uzun illərdən bəri gedən mübahisə bu gün də səngimir. O, sadə, yoxsa mürəkkəbdi? Onda əsas nədi – vəhy, yoxsa peşəkarlıq? Aydın məsələdi ki, yaradıcılıq prosesində ilham, təcrübə, sirr və ustalıq ayrı-ayrılıqda deyil, bir-biriylə vəhdətdədi. Amma bu məlum formul Onelionun timsalında bir qədər fərqli məna kəsb edir. Özünün etraf etdiyi kimi, o qədər də geniş erudisiyaya, mütaliəyə malik olmayan yazıçı ən adi süjetə müraciət edərkən qarşıya bədii yaradıcılığın elə qəliz düyünlərini açmaq məqsədi qoyur ki, bu texnikaya hətta ən intellektual yazıçı belə heyrətlənməyə bilməz.
Onelionun hekayələrini oxuyarkən yazıçının yaratdığı həyata kənar müşahidəçi qismində qalmaq mümkün deyil. «Mənə qulaq as və sən hər şeyi anlayacaqsan!», «İstəyirsən inan, istəyirsən inanma, amma olan budu!..». Bəli, hər hekayə yazıçıyla təmasa girən oxucuya bu nidaları təlqin edir. Və oxucu istər-istəməz təxəyyüldən qurulan məkana biganə qala bilmir, hadisələrin canlı iştirakçısına çevrilir.
İspan sözü olan «kuentero» tərcümədə «hekayətçi» mənasını verir. Amma kubalılarda bu ifadə daha geniş çalar alır. Sağlığında hamının sevimlisi olan Onelionu da «Kuentero» çağırırdılar. Öləndə qəzetlərin çoxu bu başlıqla çıxmışdı: «Baş Kuentero həyatdan köçdü».
Həm də ispandilli ölkələrin çoxunda ən sevimli insanları sadəcə adıyla çağırırlar. Məsələn, Kubada Çe Gevara xalqın dilində Çe, Fidel Kastro sadəcə Fideldi. Onelio Xorxe Kardosoya gəlincə, yazıçı hətta onun haqqında yazılan akademik məqalələrdə belə eləcə Onelio kimi təqdim olunur. Bu, həmin şəxsin öz xalqı ilə doğmalığına bir işarədi. Yəni o, bizim adamdı.


Onelio Xose Kardoso
(Kuba)

DİYİRCƏK

(hekayə)

 

Əlbəttə ki, Pablonu tamam unutmamışdım. Həmin həmyerlimlə məni uşaqlıq xatirələri bağlayırdı. Amma vicdanla desəm, Pablo yaddaşımın doğma, diri bir yerində çoxdan dəfn olunmuşdu. Gördüyünüz kimi mən indi yaşımın elə bir vədəsindəyəm ki, Pablonu xatırlamağa elə bir əsaslı səbəbim də yoxdu. Həm də mən doğma şəhəri nə vaxtdan bəri tərk eləsəm də, Pablo ömürlük orada ilişib qalmışdı.

Amma hər halda, bir neçə gün əvvəl onun telefonun dəstəyindən gələn səsini eşidəndə sevindim.

– Təsəvvürünə belə gətirə bilmərsən ki, səninlə dərdləşməyi necə arzulayıram. And içirəm ki, sənin ən sadiq oxucun mənəm.

– Çox sağ ol, Pablo.

– Məndə sənin hekayələrin var, özü də bilirsənmi, sənə şeir də həsr eləmişəm?

– Aha, deməli, sən şairsən?

– Yox əşi, elə-belə sözdü də, özümçün qoşuram.

– Afərin.

– Əşi, sən dura-dura məndən danışmaq ayıb deyilmi? Sənin bütün kitablarını oxuyuram, özü də şükür ki, özün, doğmaların haqqında xatirələrim də az deyil.

– Mən çox təsirləndim, Pablo.

Hansısa tutqun xatirələr, mənzərələr mənim də yaddaşımda hələ diriydi. Şəhərdəki park, axşamlar diyircək sürməyim və Pablonun həmin o qəribə baxışları. Vəssalam. Amma həmyerlim hansısa bir əlamətdar hadisənin xatirəsini mənimlə bölüşmək istəyirdi. Və mən – hələ də özünü dərk etmək yolunda olan bir bəndə kimi onunla ürəkdən dərdləşmək istəyirdim.

Bir sözlə, şənbə günü Pablonun hüzurunda peyda oldum. On iki mərtəbəli binanın damında bir yastı eyvan idi və küçənin bütün səs-küyü buradaydı. Pablo məni dərhal qarşılamadı və bir müddət buradakı toxunma kresloda yayxanıb qaldım. Axşamın aydın səmasında iki bulud üzürdü, uzaqda uçuşan göyərçinlər elə bil göyə düşmüş ləkəydilər. Mən həmin telefon danışığından sonra beynimdə ilişib-qalan fikrin məğzinə varmaq istədim. O vaxt diyircək sürəndə mənə dikilən o qəddar baxışlar kimin idi – Pablonun, yoxsa bir başqasının? Yadımda deyil, öldür, yadıma düşməyəcək. Nəhayət, Pablo gəlib çıxdı. Odur, əlbəttə, odur! Gözüm sataşan kimi tanıdım. Həmin o tanışımın, o uşağın sifətiydi. Bu sifət elə bil üstündən nə qədər illər axmış zamanın quyusunun dibindən çəkilib çıxarılmışdı. Gülümsəməyinə ara verəndə o sifət tamam əvvəlki oldu. Gözlər də həminkiydi.

– Bir bax ha, sən ki tamam keçəlsən, – deyir.

Doğrusu, siftə elə də xoş deyil, amma sevinclə ona əlimi uzadıram.

– Səninlə necə fəxr etdiyimi sözlə deyib çatdıra bilmərəm, – davam eləyir.

– Yaxşı görək, nə eləmişəm ki?

– Bəs «Buludlar»ı, «Portağal»ı, «İyirmi gün»ü kim yazıb?

– Bəyənirsən?

– Hələ bir soruşursan?

Pablo qarşımda oturub gözünü mənə elə maraqla zilləyir ki, elə bil heyvanxanada heyvana baxır. Üzündə xoş təbəssüm var, amma gözlərindən adama soyuq vurur, elə bil sənə baxan göz yox, zaman keçdikcə pas atmış bir cüt dəmir çarxdı.

– Sən bizim alkaldın oğluydun… O illər yadındadırmı?

– Əlbəttə!

– Don Serafinin də nəvəsiydin… Deməli, sənin bəxtin ikiqat gətirmişdi, yoxsa bizim o biri uşaqlar kimi… Hə, səninlə necə fəxr etdiyimi heç cür deyib çatdıra bilmərəm.

– Təşəkkür edirəm, Pablo.

– O dövr yaddaşıma elə bil bıçaq kimi sancılıb. Mən səndən beş yaş böyük olaram, eləmi?

– Yəqin.

– And içirəm ki, sənin bir əsərini də diqqətdən qaçırmamışam, hətta yazın çıxan jurnalın son nömrəsini də görmüşəm.

– Yaxşı, görək… Doğrusunu desəm, fikrimcə, mən çox şeyləri sadələşdirirəm.

– Baxır, kimin nəzərində. Bir də ki, niyə sən özün haqqında hökm çıxarırsan, öz istedadına kölgə salırsan. Nahaq yerə, – Pablo közərən siqarına baxa-baxa deyir və əlavə eləyir: – Qoy sənin barəndə hökmü başqaları versin.

Pablo başını qaldırıb gülümsünür:

– Mehmanxana yadındadı? Hələ də yerindədi.

– Ola bilməz!

– Düz qırx il əvvəl, sənin vaxtında necəydisə elə də qalıb.

– Mən orada doğulmuşam. Anam deyərdi ki, şəhərdə işıq da elə həmin gün peyda oldu.  

– İşıq nədi, pul da peyda oldu. Ayağın yüngülmüş, eləmi?

– Boşla görək… Mən sadəcə ona gətirirəm ki, elektrik stansiyası həmin gün işə salındı, anam da mənim nə vaxt doğulduğumu kimsə ondan soruşanda mütləq həmin hadisəni yada salardı.

– Sənin anan xəstəydi, yazıq…

– Hə… hallüsinasiya.

Geri yayxanan Pablonun baxışları bir müddət mənə zillənir. Özümü elə aparıram ki, guya göydəki göyərçinləri seyr edirəm. Qoy doyunca baxsın, görsün, necə qiyamət alnım var.

– Hə… əlbəttə, sən öz atanın oğlu yox, don Serafinin nəvəsisən.

– Necə yəni?

– İndi başa salaram. Sənin baban da belə hündür idi, dazlığı da eynən səninki kimiydi.

– Hə, elədi.

– Sənin baban həm mehmanxana yaratdı, həm də bizim şəhərə ilk nəqliyyatı gətirdi.

– Hansı nəqliyyatı?

– İndi başa düşərsən. O, faytonçuları atlarıyla birgə kirayə eləmişdi. Mehmanxananın arxa tərəfində tövlə tikdirib hər şeyi nəzarətinə aldı. Faytonda gəzmək istəyən bir peso ödəməliydi. Gəzinti çaydan başlayıb düz qəbiristanlıqda başa çatırdı. Eynən insan həyatı olduğu kimi… Bütün bunların hamısını baban tək idarə eləyirdi. O vaxt siz yuxarıdakı otaqda qalırdız.

– Düzdü, dəhlizin sağ tərəfində.

– Don Serafin. Bah atonnan! Bir qara qəpik də o kişinin icazəsi olmadan xərclənə bilməzdi. Əlbəttə, sənə diyircək hədiyyə eləyən də o idi. Başqa kim ola bilərdi, axı?

Xeyr, zənnim məni aldatmamışdı. İndi mən tam əminəm ki, qəflətən fırlanmağını saxlayan iki dəmir çarxa oxşayan bu bir cüt göz Pablonun elə həminki gözləridi.

– Bizim şəhərdə çox az adamın diyircəyi vardı. Sən, yəqin, ona sahib çıxanlar arasında birincilərdən olardın.

– Əgər belədisə, deməli, mənim babamın, doğrudan da, hər növ nəqliyyata xüsusi məhəbbəti varmış.

– Daha doğrusu, nəvəsinə xüsusi məhəbbəti varmış.

– Əlbəttə, şəksiz.

– Hə, bəs baba nəyə deyiblər. Amma elə pis tərəfi də o kişinin təkcə sənin baban olmağında idi, bizlərə, Los-Çivos məhəlləsinin yoxsul uşaqlarına gözünün qırağıyla da baxmırdı.

Pablo daha mənə baxmır, başını yelləyə-yelləyə qalıb, üzündə kədərli bir təbəssüm var.

– Hə, səninlə necə fəxr etdiyimi sözlə deyib çıtdıra bilmərəm, – Pablo az qala qışqırır. – «Portağal» – bax əsl hekayə odur! Hərdən fikirləşirəm, don Serafinin nəvəsi yaman irəli gedib. Hə, hə, don Serafinin nəvəsi, alkald Salirionun oğlu yox.

Bu sözü ikinci, ya üçüncü dəfədi təkrarlayır və nədənsə, hiss eləyirəm ki, əsəblərim gərilir. Atam nə səbəbə onun hədəfindədi? Mənim həyatımın ən xoş anları atamla bağlıdı. O, nə o vaxt doğulduğu həmin o torpaqda, nə də indi bu doxsan yaşında bir nəfərə də pislik etməyib. Özü üçün eyvanda oturub qoca canını axşam günəşinin şüaları altda isitməklə məşğuldu.

– Hə, hər şeydən göründüyü kimi, sən Salirionun oğlu yox, don Serafinin nəvəsisən.

– Nəyi nəzərdə tutursan, Pablo?

Amma o, dərhal söhbəti başqa səmtə yönəldib çarx-gözlərin soyuq baxışlarıyla məni süzür.

– İcazə ver, əvvəl sənə bir şey deyim. Sənin «Bulud» hekayəndə qüsur var. Doğrudu, boş şeydi, amma hər halda qüsurdu.

– Nə deyirsən? – soruşuram və qeyri-ixtiyari yerimdən qalxıram.

– Yanlışlıq olub. Sənin qəhramanında balta əvəzinə xəncərdi.

– Yox əşi, baltadı.

– Xəncərdi.

– Sən çaşdırırsan, Pablo, yazdıqlarım hamısı əzbər yadımdadı.

Səsimin belə inamlı çıxmasından o, açıq-aşkar özünü yığışdırır. Pabloda daha möhkəm əminlik yaratmaq üçün əlavə eləyirəm:

– Canıma and olsun.

– Bəlkə də, səhv eləyirəm, – kənara baxa-baxa tələsik razılaşır və deyir, – amma hekayə bundan heç də zərər çəkməyib.

Sonra Pablo mənə sarı dönür və gözlərindən hiss eləyirəm ki, yenə babam yadına düşüb.

– Hə, sən alkald Salirionun oğlundan çox, don Serafinin nəvəsisən.

– Sözünün canını de.

– Sonradan müflisləşsə də sənin baban çox şeyin yiyəsiydi. Amma sənin atan hər şeyi öz gücünə qazandı, özü öz həyatını qurdu. Və ancaq bundan sonra onu alkald elədilər.

– Bəli, doğrudu.

– Amma sən həmişə don Serafinin nəvəsi olmusan.

– Nə mənada, həmişə?

– Olmusan və olacaqsan.

– Bəsdi daha, sözünü de!

– Sən uşaqlıqda babanın bağışladıqları oyuncaqlar aləmində yaşayırdın. Bu günəcən də elə o aləmdəsən.

– Aha, bu saysız-hesabsız oyuncaqların arasında diyircəklər də vardı, Pablo. Sən özün onları yada saldın, – artıq qəzəbimi cilovlaya bilməyib, deyirəm.

Bu yerdəcə dərhal səsi dəyişib avazıyır:

– Vardı, vardı. Mən bu diyircəkdən gözümü çəkə bilmirdim. Görməyəndə də gözümün qabağındaydı. Amma mənə əzab verən diyircək yox, onun sənin ayağının altında olmasıydı. Sənin gözəl şərfin, ağ dənizçi köynəyin də… Bütün şəhərdə ancaq sən bu qiyafədəydin.

İndi susmuşuq. Başa düşürük ki, aramızda keçilməz bir sədd var. Bir-birimizə elə baxırıq ki, elə bil aramızdan çay keçir.

– Elə bu, Pablo? – artıq sakitləşib soruşuram. 

– Yox, hələ bir-iki sözüm qalıb. Yadındamı, sən diyircəyini tullamışdın. Çünki daha nəyəsə yaramırdı. Deməli belə, o vaxt mən cəsarət eləyib diyircəyi yerdən götürdüm, diqqət ver, yalnız götürdüm… Qəflətən baban qarşımda peyda oldu. Bilirsən, uşağı sözlə yaralamaq çox asandı. Daha doğrusu, sənin baban kimilər üçün bu, su içmək kimi bir şey idi. O ancaq öz nəvəsini sevirdi, başqa uşaqları adam saymırdı. Üstümə qışqırıb: «Tez yerinə qoyun – dedi. – Bu, sizin deyil, eşidirsiz?» Ən pisi mənə «siz»lə müraciət etməsi idi. Mən heç onun dizi qədər də deyildim.

Pablo susdu. Mən fikrə dalmışdım: doğrudan da, Doğma şəhərimizdən ayrıldıqdan sonrakı yaşantılarımız necə də bir göz qırpımında keçmişdi.

– Bilirsənmi, – Pablo qəflətən davam eləyir, – mən qoşduğum şeirlər də həmin diyircək kimidi, amma sən yazan hekayələr eynən bir vaxtlar babanın kirayələdiyi faytonlara oxşayır. Hə, ədəbiyyatda da, həyatda olduğu kimidi.      

Mənə çatdı, nəhayət, mənə çatdı ki, nəyə görə, atamın oğlu yox, babamın nəvəsiyəm. Pablonun gözlərini nədən parıltılı dəmirə oxşatmağımın səbəbi də mənə aydın oldu. Bəli, bu, göz deyildi, hələ də zamanın və məkanın içiylə şütüyən həmin o köhnə diyircək idi. 

 

 

Tərcümə edən: Yaşar