Xuana İnes de la Krus 1651-ci ildə Mexiko yaxınlığındakı Nepantla kəndində doğulub. Valideynləri rəsmi nikahda olmadığından qeydiyyata “Kilsə uşağı” kimi düşən Xuana mütaliəni çox erkən yaşlardan öyrənir. Qeyri-adi yaddaşa, xüsusi istedad və qabiliyyətə  malik qızcığaz qısa müddətdə latın dilini mənimsəyərək babasının zəngin kitabxanasındakı bütün kitabları, hətta Platonun, Aristotelin, Rotterdamlı Erazmın əsərlərini oxuyur. Doqquz yaşında valideynlərindən ayrılıb Mexikoya gəlir və paytaxtda yaşayan kübar qohumlarının evində məskunlaşır. Qızın fitri istedadını dərhal hiss edən zəngin ailə ona hər cür imkan yaradır. Xuana müstəqil – heç bir müəllimə ehtiyac duymadan öz çevik ağlı hesabına riyaziyyatı, fəlsəfəni, ədəbiyyatı və əcnəbi dilləri öyrənir. Bütün şəhər qeyri-adi istedada malik bu qəribə qızdan danışır, yüksək təbəqələrdə adı rəğbətlə çəkilir və artıq həddi-büluğa çatmış on altı yaşlı gözəlin pərəstişkarları da artır. Zəngin və nüfuzlu ailələrdən ona elçi düşənlərin sayı kifayət qədər olsa da, mütaliəni daimi vərdişə çevirən Xuana bütün təklifləri rədd edib monastıra üz tutur və burada çoxdan arzuladığı tənhalığına qovuşur. Lakin 1695-ci ildə monastırda yayılan vəba epidemiyası ondan da yan keçmir və Xuana vəfat edir.

Həm filosof-qadın, həm də şair-qadın kimi məşhurlaşan Xuana sağlığında çox sevilib, hətta müasirləri onu “Onuncu muza”, yaxud “Meksika simurqu” adlandırıblar. Təsadüfi deyil ki, məşhur şair Oktavio Pas onun həyat və yaradıcılığı haqqında fundamental monoqrafiya yazıb. Madriddəki heykəlinin üzərində isə bu sözlər həkk olunub: “Meksika xalqının ispan xalqına hədiyyəsi”.

REDONDİLYA[1]

QADINLAR HAQQINDA HAQSIZ MÜHAKİMƏ YÜRÜDƏN KİŞİLƏRƏ

Necə də qəddarsınız qadınlara qarşı siz –

Guya günah işləmək onların qanındadır!

Amma doğrudanmı, siz tamam bixəbərsiniz ­­–

Bütün bu şər-xatalar haradan qaynaqlanır?

Günah keçisi kimi görürsünüz qadını,

Bəs bunun səbəbkarı siz deyilsiniz bəyəm?

Sizsiniz körükləyib onda qəzəb odunu,

Sonra da şəfqət umub, xeyirxahlıq gözləyən!

Əcəb ləzzəti varmış hökmən qalib olmağın,

Əsla söz ola bilməz inadkar həmlənizə –

Bu vaxt görkəminizdən elə təkəbbür yağır,

Guya qala döyuşsüz təslim olubdur sizə.

Öz nitqinizdən belə üşənir qulağınız –

Qamçı-şallaq səsindən ətiniz ürpəşəntək...

Çünki siz uşaq kimi nağıl xoşlayansınız,

Nağıldan qorxursunuz həm də körpə uşaqtək.

Gizli deyildir əsla kişi deviziniz də:

Sizə od ilə suyun barışığı gərəkdir –

Siz istəyən qadında sizə gözəl Taislə    

məsum Lukresiyanın qarışığı gərəkdir.

Sizlərdən ötrü əxlaq – xalis əzab qaynağı:

Qanınızı qaraldan, daim üzən sizləri

O qapqara ləkələr tərtəmiz ağ aynada

Elə öz əlinizin natəmiz izləridir!

Daim əsarətində, daim ağuşundasız –

Həm ifrat bivecliyin, həm çılğın ehtirasın:

Ehtiras aşılayır biveclik sizə yalnız,

Bivecliksə ehtiras təlqin edir ən azı.

Siz qadın şərəfinə hər zaman laqeydsiz,

Kişi arşınınızla ölçürsünüz hər şeyi:

Qadın ciddi olanda  – “riyakardı” deyirsiz,

Nəvaziş göstərəndə – deyirsiz “quşbeyindi”.

Yüz bəhanə axtarır, qulp qoyursuz hər şeyə,

Sonra da arsız-arsız hələ qınayırsınız:

Birimizi söyürsüz “daşürəklidir” deyə,

Birimizi – nə bilim... yelbeyin sayırsınız.

Sizdəki çılğınlıqla bezginlik arasından

Adlamağı bacaran yalnız bircə qadın var:

O qadın ki dərs alıb öz Həvva anasından –

Onunku haqq-hesabdır, sevgi ona yaddı, yad.

Hər ikisi səhv edib, lap günahkar da çıxsa,

Görən, hansı dərk edir xəcalətli bu işi:

Günah edib cəzanı gözləyən qadın, yoxsa

Haqqını ödəyərək günah eləyən kişi?

Yalvarışlarda belə etirafdan qaldınız,  

Bəraətçün bircə söz çıxmadı dilinizdən.

Bax bizləri bu kökə, bu şəklə siz saldınız –

Di buyurun, zövq alın indi öz işinizdən.

Güman edirsiniz ki, guya bircə qadın da

Nüfuzunuz önündə duruş gətirə bilməz.

Niyə lənətləyirsiz, rüsvay edirsiz onda

Sizi ürəkdən sevən o məsum varlığı bəs?

Lap keçilməz olsa da sevgidə sizlər üçün

Cisim, vücud, bir sözlə, bu həyatın hər şeyi,

Dünyanın faniliyi, ya cəhənnəmin gücü –

Yenə bacarmazsınız sevgini məhv etməyi.

Tərcümə etdi: Mahir N.Qarayev

[1] Redondilya – orta əsrlərdə ispan və portuqal ədəbiyyatında mürəkkəb qafiyə sisteminə malik qədim şeir növü. Qızıl dövr ispan poeziyasının görkəmli nümayəndələri Qonqora və Kevedo redondilyanın mükəmməl nümunələrini yaradıblar.