Sözügedən nəşr, 2004-cü ildə işıq üzü görmüş əvvəlki orfoqrafiya lüğətindən həcminə görə fərqlənir. Belə ki, əvvəlki lüğətdə 80 minə yaxın söz vardısa, yeni nəşrdə bu sözlərin sayı 110 mini ötür. Əlavə edilmiş sözlərin çoxunun, lüğətin “Önsöz”ündə “yeni yaranmış, yaxud əvvəlki nəşrə daxil edilməsi unudulmuş sözlər” olduğu bildirilsə də, nəşrlə bağlı meydana çıxan narazılıqların və mənfi rəylərin əsas səbəblərindən birinin, həmin bu “ yeni yaranmış, yaxud əvvəlki nəşrə daxil edilməsi unudulmuş sözlər”dən ibarət olmasıdır.
Redaksiyamıza oxuculardan, mütəxəssislərdən, ayrı-ayrı vətəndaşlardan gələn məktublarda lüğətlə bağlı müxtəlif rəylər, fikirlər səsləndirilir:
“... Təqdir olunası haldır ki, “Lüğətin quruluşu” bölməsində Azərbaycan dilinin qrammatik qaydaları, şəkilçilərin birləşməsi, orfoqrafiya qaydaları, mürəkkəb sözlərin yazılışı və sair haqqında kifayət qədər qənaətbəxş məlumat verilir. Lakin əgər lüğətdə: “...bir vurğu ilə deyilən mürəkkəb sözlərin (arabir, balacaboy, beşmərtəbə, bugünkü, dilucu və s.); tərkibində anti, audio, auto, avia, avto, bio, elektro, faqo, foto, infra, hidro, makro, mikro, mono, nano, neyro, paleo, poli, psevdo, stereo, super, trans, ultra, vibro, video, zoo hissəcikləri olan mürəkkəb sözlər”in bitişik yazıldığı qeyd olunursa və belə sözlərin (məsələn, “balacaboy, beşmərtəbə, çoxpilləli, birpərdəli, aviabilet, makroiqtisadi, mikroinfarkt) tərkibindəki “balaca-boy, beş-mərtəbə, çox-pilləli, bir-pərdəli, bilet, iqtisadi, infarkt” sözlərinin yazılışı müvafiq hərflə (B, Ç, P, M, İ) yazılan sözlərin siyahısında ayrıca verilibsə, həmin hissəciklərlə düzələn bütün mürəkkəb sözlərin yerləşdirilməsinə heç bir lüzum yoxdur”.
“... Rəqəmlərlə başlanan bütün mürəkkəb sözləri müvafiq bir qeyd verməklə, lüğətə salmamaq da olardı. Məsələn; “Sözlərin əvvəlində rəqəmlərin iştirakı ilə düzələn mürəkkəb sözlər bitişik yazılır: birmərtəbəli, beşguşəli, altımərtəbə, üçkünc, yeddiotaqlı, doqquzxanalı, beşaçılan...”
“... Sözdüzəldici - vari - şəkilçisi, nədənsə, dönüb olub varı. Nəyə görə, hansı qrammatik qanunlara əsasən, - məlum deyil. Bəlkə, ahəng qanununa görə? - Xeyr!
Əgər belə olsaydı, “üzükvarı, yüngülvarı” sözləri “buynuzvarı, qalxanvarı” kimi yox, ahəng qanununa görə ”üzükvari, yüngülvari” şəklində yazılardı. Yenə də ahəng qanununa tam riayət etmək mümkün olmur. “Vari” şəkilçisi ilə düzələn bütün sözlər “varı” şəklindədir. Orfoqrafiya lüğətinə istinad etsək, deməliyik ki, Azərbaycan dilində daha “vari” şəkilçisi mövcud deyil?!”
“... Lüğəti vərəqləyərkən bəzən adamda elə təsəvvür yaranır ki, tərtibçilərin sanki lüğətin sanbalını, həcmini və çəkisini artırmaqdan savayı məqsədi olmayıb. Lüğətin hər bir səhifəsinə ötəri nəzər salan hər kəs bizim müəyyən mənada haqlı olduğumuzla razılaşar. Misal üçün:
Aa (səh.23) –(birinci səhifə, başlanğıcdan)
ab
aba
abad, abadan, abadanlanma, abadanlanmaq, abadanlaşdırılma, abadanlaşdırılmaq, abadanlaşdırma, abadanlaşdırmaq, abadanlaşma, abadanlaşmaq, abadanlıq,.. abadlanma, abadlanmaq, abadlaşdırılma, abadlaşdırılmaq, abadlaşdırma, abadlaşdırmaq, abadlaşma, abadlaşmaq, abadlıq...
abajur
abajurlu
abajursuz
abır
abır-həya
...abır-həyagözləmə
abır-həyalı
abır-həyasız və s. və i.a.
Dd (səh. 174):
Dıq, dıqı, dıqı-dıqı, dıqqa, dıqqa-dıqqa, dıqqan, dıqqana, dıqqanca, dıqqancıq, dıqqı, dıqqı-dıqqı, dıqqıldanma, dıqqıldanmaq, dıqqıldatma, dıqqıldatmaq, dıqqıldaya-dıqqıldaya, dıqqılı, dıqqılca, dıqqılı-dıqqılı, dıqqıltı.
Dılğır, dılğırlaşma, dılğırlaşmaq, dılğırlıq.
... dın-dın, dınq, dınq-dınq, dınqadınq, dınqadırınq, dınqıldada-dınqıldada, dınqıldama, dınqıldamaq, dınqıldanma, dınqıldanmaq, dınqıldatma, dınqıldatmaq, dınqıldaya-dınqıldaya.
dınqılı, dınqılı-dınqılı, dınqıltı, dınqıltılı, dınqıltısız.
... dır-dır, dır-dıretmə, dırıldama, dırıldamaq, dırıldatma, dırıldatmaq və s. və i.a.
Bu kimi nümunələr yüzlərlədir.
“Abajur” sözünü verib, əlavə olaraq “abajurlu, abajursuz” sözlərinin də necə yazılmalı olduğunu göstərməyə ehtiyac varmı?”
““Lüğətin quruluşu” bölməsində qeyd edilir: “Sadə və düzəltmə, məlum (ağarmaq, getmək, oxumaq, yazmaq); məchul (deyilmək, oxunmaq, yazılmaq); qayıdış (döyünmək, görünmək, yuyunmaq); qarşılıq-birgəlik (boğuşmaq, deyişmək, gülüşmək); və icbar (acdırmaq, dedirtmək, oxutmaq, oxutdurmaq) feilləri lüğətdə ayrıca söz kimi verilir”.
Zənnimizcə, “demək” sözünü düzgün yaza bilən (bilməyən də orfoqrafiya lüğətindən öyrənəcək) şəxs, “deyilmək”, “deyinmək”, “deyindirmək”, “deyişmək”, “dedirtmək”, “dedirtdirmək” sözlərini də düzgün yazacaq. Bu baxımdan, onların lüğətdə ayrıca söz kimi verilməsinə ehtiyac yoxdur”.
“... Lüğətdə bəzən bir sözün iki variantda yazılışı verilir, ayrı-ayrı bölgələrin danışıq şivəsində işlənən sözlərə rast gəlinir. (Altun - altın; brahmanlar – brəhmən-brəhmənizm-brəhmənlik) və sair və ilaxır.
Adıçəkilən lüğətlə bağlı yaranmış vəziyyətin aradan qaldırılması məqsədi ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında Tərcümə Mərkəzi tərəfindən nəşrə hazırlanan “İşlək orfoqrafiya lüğəti”ndən bir hissəni (2013-cü il nəşri olan “Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti”ilə yanaşı) təqdim edir, yaxın aylarda işıq üzü görəcək bu nəşrə dair fikir və mülahizələrinizi, təklif və iradlarınızı gözləyirik.
İnanırırq ki, birgə səylərimiz nəticəsində nəşrin ərsəyə gəlməsinə nail ola bilərik.
İşlək orfoqrafiya lüğəti (işlənmiş variant)
- abad
abadan
abadanlanma
abadanlaşdırılma
abadlaşdırılma
abadca
abadetmə
abadlıq
abajur
***
- abak
abaka, texniki banan
abaksial
abalı
abasbəyi (armud növü)
abaz (-lar)
abaza (-lar)
abaza dili
abazca
abbası
abbasılıq
Abbasi (-lər) (Sülalə adı)
abbat
abbatlıq
abdal
abdalca
abdalilər
abdallıq
***
- abdar
abdarlıq
abdəst
aberrasiya
abgərdən
Abgül (adam adı)
Abgün (adam adı)
ab-hava
ab-havalı
abxaz (-lar)
abxazca
abı (mavi)
abı-göy
abılıq
abır
abırlı
abır-həya
abır-həyalı
***
- abır-ismət
abırlılıq
abırsız
abırsızlıq
abırsızcasına
abı-sarı
abıtəhər
abıyaçalan
abıyaoxşar
abı-yaşıl
abid
abidanə
abidcəsinə
abidə
abidə-bulaq
abidəətrafı
abidəqoyma
abidəli
abidəyanı
abidləşmə
abidlik
abilitasiya
abiotik
abituriyent
abkeş
***
- abqora
abolisionist
abolisionizm
abonement
abonemetr
abonent
aborigen
abort
abreviatura
abrikotin
absent
absenteizm
absolyut
***
- absolyutizm
absolyutluq
absorbent
absorber
absorbsiometr
absorbsiometriya
absorbsiya
abstraksionizm
abstraksiya
abstrakt
abstraktlıq
abstraktlaşdırılma
absurd
absurdluq
abunə
abunəçi
abzas
ac
***
- ac-acına
acar (-lar)
acarca
ac-çılpaq
acdırma
acdırmaq
acgödən
acgödənlik
acgöz
Azərbaycan dilinin orfoqrafiya lüğəti (Bakı şəhəri 2013-cü il)
- ab
aba
abad
abadan
abadanlanma
abadanlanmaq
abadanlaşdırılma
abadanlaşdırılmaq
abadanlaşdırma
abadanlaşdırmaq
abadanlaşma
abadanlaşmaq
abadanlıq
abadca
abadedən
abadetmə
abadıstan
abadlanma
abadlanmaq
abadlaşdırılma
abadlaşdırılmaq
abadlaşdırma
abadlaşdırmaq
abadlaşma
abadlaşmaq
abadlıq
abajur
abajurlu
abajursuz
***
- abak
abaka, texniki banan
abaksial
abalı
abandon (iqt.)
abasbəyi, armud
abasız
abatment
abavü-əcdad
abaz (-lar)
abaza (-lar)
abaza dili
abazca
abbası
abbasılıq
abbasi (-lər)
abbat
abbatlıq
abco
abdal
abdalca
abdalcasına
abdalilər
abdallaşma
abdallaşmaq
abdallıq
***
- abdar
abdarlıq
abdəst
abdəstxana
aberrasiya
abgah
abgərdən
abgül
abgün
abgüşt
ab-hava
ab-havalı
abxaz (-lar)
abxaz-adıgey
abxazca
abxor
abı
abıca
abı-göy
abı-qırmızı
abılıq
abır
abır-həya
abır-həyalı
***
- abır-ismət
abırlama
abırlamaq
abırlandırma
abırlandırmaq
abırlanma
abırlanmaq
abırlı
abırlılıq
abırsız
abırsız-abırsız
abırsızca
abırsızcasına
abırsızlıq
abırsızolma
abı-sarı
abıtəhər
abıyaçalan
abıyaoxşar
abı-yaşıl
abi-bəqa
abi-çeşm
abid
abidanə
abidcəsinə
abidə
abidə-bulaq
abidəətrafı
abidəqoyma
abidəli
abidəsiz
abidəyanı
abidləşmə
abidləşmək
abidlik
abi-heyvan
abi-həyat
abi-kasni
abi-kövsər
abilitasiya
abi-niysan
abiogenez
abiotik
abi-rəvan
abisin
abissal
abituriyent
abituriyentli
abituriyentsiz
abiyetin
abi-zəmzəm
abi-zindəgani
abkeş
***
- abqora
abqoralı
abqoralıq
abqorasız
ablativ
ablyasiya
abnos, ağac
abolisionist
abolisionizm
abolisiya
abonement
abonemetr
abonent
abordaj
aborigen
abort
abortiv
abortivlik
abpaş
abraziv
abrazivlik
abraziv-maye
abraziya
abreirasiya
abrek
abreviatura
abrikotin
abriz
abroqadasiya
absent
absenteizm
abses
absida (memar.)
absis
absolyut
***
- absolyutizm
absolyutluq
absorbent
absorber
absorbsiometr
absorbsiometriya
absorbsiya
absorbsiyaedən
absorbsiyaedici
absorbsiyaetmə
absorbsiyaolunma
abstinensiya
abstraksionizm
abstraksiya
abstrakt
abstraktlaşdırılma
abstraktlaşdırılmaq
abstraktlaşdırma
abstraktlaşdırmaq
abstraktlaşma
abstraktlaşmaq
abstraktlıq
absurd
absurdluq
ab-tab
abtürator
abuliya
abunə
abunəçi
abyeşik
abyeşiklik
abzas
abzasdanbaşlama
abzasdanyazma
ac
***
- ac-acına
acar (-lar)
acarca
ac-çılpaq
acdırma
acdırmaq
acgödən
acgödənlik
acgödənlikedən
acgödənolma
acgöz
«Aydın yol»
